Books

کتاب حاضر، گزیده‌ای از مقاله‌ها، نقدها و نوشته‌های مؤلف درباره گذشته و امروز سینمای ایران است که در طی بیست سال گذشته نوشته شده و به‌طور پراکنده در نشریات و سایت‌های مختلف منتشرشده و اینک یکجا منتشر می‌شود. انگیزه اصلی مؤلف از انتشار دوباره آن‌ها به این خاطر است که خیلی از این مطالب، دیگر در دسترس علاقه‌مندان مباحث مربوط به سینمای ایران نیست. کتاب در دو فصل کلی است: دیروز و امروز سینمای ایران.

کتاب حاضر، حاصل یک گفتگوی طولانی است که در فاصله‌ی ژوئن ۲۰۰۲ تا دسامبر ۲۰۰۳ طی چهار دیدار با ابراهیم گلستان انجام شده است.

مدتی است که برای پروژه‌ی دکتری خود روی تحقیقی دانشگاهی (در دانشگاه وست مینیستر لندن) درباره‌ی سینمای ایران کار می‌کنم تحت عنوان «تاریخ تحلیلی ریشه‌های موج نو در سینمای ایران» که به بررسی و تحلیل ریشه‌ها و خاستگاه‌های «موج نو» در فاصله سال‌های ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۸ یعنی از زمان ساخته شدن نخستین فیلم داستانی فرخ غفاری با عنوان جنوب شهر ( ۱۳۳۸ ) تا ساخته شدن فیلم‌های گاو (داریوش مهرجویی) قیصر (مسعود کیمیایی) و آرامش در حضور دیگران (ناصر تقوایی) در سال ۱۳۴۸ و به‌طور مشخص به سه کارگردان برجسته و پیشگام سینمای روشنفکری و غیرمتعارف ایران در این سال‌ها یعنی ابراهیم گلستان، فرخ غفاری و فریدون رهنما می‌پردازد. فیلم‌سازانی که به گمان نگارنده زمینه‌ی شکل‌گیری و ایجاد جریانی تحت عنوان «موج نو» را در سینمای ایران فراهم کردند و تأثیر عمیق و انکارناپذیری بر فیلم‌سازان نسل پس از خود گذاشتند. نقش ابراهیم گلستان در این میان، بسیار بارزتر و تأثیر گذارتر از بقیه بوده است.

بریده‌ای از کتاب :

لئونس: عشق چیز عجیبی‌ست. یکسال نیمه خواب در بستر دراز می‌کشی، بعد در یک صبح فرحبخش از جا برمی‌خیزی، لیوانی آب می‌خوری، لباس می‌پوشی و دستت را به پیشانی‌ات می‌مالی؛ و بدینگونه به خود می‌آیی- و به خود می‌آیی- خدای من، به راستی به چند نفر نیاز است تا گام عشق را با صدای زیر و بم بخوانیم؟...

جان کاساوتیس، یک اسمی است که در دامنه سینمای مستقل به ویژه در ایالات متحده، پایگاه محکمی دارد. در تاریخ رسانه ها و هنرهای تصویری، او به عنوان بنیان‌گذار سینمای مستقل آمریکا شناخته می‌شود. این سینماگر برجسته، با مدت زمان کوتاهی که در دنیای زندگی بوده است، توانسته است با ایده‌ها و آثار غیرمعمول خود، درخششی پررنگ داشته باشد.

اگرچه فیلم‌هایی که تحت عنوان جان کاساوتیس ساخته شده، تعدادی محدود بوده و به انگشت شماری می‌رسند، اما او با جهت‌گیری‌های منحصر به فرد و خلاقیت‌های بی‌رقیب، به یک شخصیت بسیار تأثیرگذار در عرصه هنر سینما تبدیل شده است. پس از مرگ او، نام وی به عنوان یک کارگردان و سازنده مستقل، در حوزه سینمای هنری، مستقل و جدید جایگاه مهمی دست یافته است. این ویژگی‌ها به ویژه در عرصه سینمای آلترناتیو، او را به یکی از اسامی برجسته و ماندگار تبدیل کرده‌اند.

با وجود این که نام کاساوتیس بیشتر به عنوان یک بازیگر به یاد می‌آید تا کارگردان، اما او در عین حال به عنوان یک کارگردان با سبکی متمایز نیز شناخته می‌شود. او با آثاری که به صورت منحصر به فرد خلق کرده، نشان دهنده ایده‌آل‌ها، تفکرات عمیق و دیدگاه‌های متفاوت در جهان سینما بوده است.

سی سال از مرگ فرانسوا ترفو، کارگردان، نویسنده و منتقد بزرگ فرانسوی می گذرد. به همین مناسبت، سینماتک پاریس، برنامه ی ویژه ای برای مرور و بررسی آثار او و نمایش عکس ها و نوشته های او ترتیب داد و سینماهای پاریس نیز همه ی فیلم های او را به نمایش گذاشتند.

باید اعتراف کنم که متاسفانه بلا تار را خیلی دیر شناختم. سال 2007 بود که برای اولین بار فیلم مردی از لندن را با حضور خود بلاتار در فستیوال فیلم ادینبرا در اسکاتلند دیدم، و از دیدن آن واقا شگفت زده شدم. آن نمای بلند بدون کات یازده دقیقه‌ای شروع فیلم واقعا میخکوب کننده بود

پیر پائولو پازولینی شاعر، فیلمساز، نویسنده و روشنفکر ایتالیایی بود که به عنوان یک روزنامه نگار، رمان نویس، مترجم، نمایشنامه نویس، هنرمند تجسمی و بازیگر شهره بود. او یکی از روشنفکران عمومی در قرن بیستم ایتالیا محسوب می شود که هم به عنوان یک هنرمند و هم به عنوان یک شخصیت سیاسی تأثیرگذار است. میراث پازولینی که شخصیتی بحث برانگیز به دلیل سبک ساده اش است، همچنان بحث برانگیز است. او که آشکارا همجنسگرا و مارکسیست شناخته شده بود،  انتقاد شدیدی از ارزشهای خرده بورژوایی و مصرف گرایی در حال ظهور در ایتالیا داشت و مباحثات سیاسی-اجتماعی را با بررسی انتقادی موضوعات جنسی تابو در کنار هم قرار داد. او که قهرمان برجسته صحنه فرهنگی روم در دوره پس از جنگ بود، یک شخصیت برجسته در ادبیات و هنرهای سینمایی اروپا بود.

این کتاب "پازولینی و سینمای شعر" تالیف نویسنده ایرانی "پرویز جاهد" است که از منظری متفاوت به سینمای این فیلمساز بزرگ و انقلابی می پردازد.

در این مجموعه تلاش شده تا منتخبی از موسیقی‌هایی که در طی یک قرن، از ابتدای پیدایش سینمای ناطق تاکنون، برای سینما ساخته شده، معرفی شود. این اثر همچنین مجموعه آثار یک آهنگ‌ساز فیلم یا موسیقی‌های یک ژانر و جریان خاص سینمایی، از آثار کلاسیک تا فیلم‌های مدرن و پست مدرن را دربرمی‌گیرد. در معرفی موسیقی هر فیلم تلاش شده تا به تشریح دنیای آن فیلم، ذهنیت کارگردان و آهنگ‌ساز فیلم و ... پرداخته شود.

میراث فرخ غفاری برای سینمایی ایران میراث اندکی نیست. او نخستین کسی است که دست به جمع آوری اسناد و مدارک مربوط به تاریخ سینمای ایران زد و نخستین کسی است که پس از پایان تحصیلات خود در فرانسه و بلژیک و کارآموزی نزد هانری لانگلوا، فیلم شناس معروف در سینماتک فرانسه، به ایران بازگشت و کانون ملی فیلم و به دنبال آن فیلم خانه ملی ایران را تاسیس کرد. غفاری، همچون ابراهیم گلستان و فریدون رهنما، تنها برای فیلمهایش نیست که اهمیت دارد، بلکه به سبب نقشهای متعددی که در جامعه هنری و سینمایی ایران نیز به عهده داشته حائز توجه است. گفت و گوی حاضر ابعاد مختلف فرخ غفاری را از زبان خودش در زمینه ها و حوزه های گوناگونی که کار کرده نشان می دهد و برای دانشجویان و پژوهندگان هنر معاصر ایران، به ویژه سینما، منبعی مهم به شمار می آید.

مرگ یزد گرد عنوان نمایشنامه ای از "بهرام بیضایی" است که در سال ۱۳۵۸ منتشر شده است. یزدگرد، اخرین پادشاه ساسانی در جنگ با اعراب شکست می خورد و می گریزد و در نهایت در آسیابی پناه می گیرد. سرداران و موبدی برای یافتن او به آسیاب می آیند اما او را مرده می یابند. نمایشنامه از اینجا اغاز می شود؛ آنها آسیابان،همسر و دخترش را به بند می کشند و به جرم قتل پادشاه محاکمه می کنند. مرگ یزدگرد یکی از درخشانترین نمایشنامه های فارسی است. دیالوگ ها علی رغم اینکه به پارسی قدیم نوشته شده اند اما در اینجا از تکلف معمول این نوع نوشتن خبری نیست. دیالوگ ها روان و شعرگون اند و به گونه ای بی نظیر گوشنواز و شنیدنی. مرگ یزد گرد روایتی مدرن دارد، و هربار داستان مرگ پادشاه به گونه ای متفاوت از زبان آسیابان، همسر و دخترش روایت می شود و ما از خلال این روایت های متفاوت اطلاعاتی درباره ی شخصیت ها شخص پادشاه و شرایط آن روزگار به دست می آوریم.

شناخت روایت داستانی در قالب مؤلفه‌های اسطوره‌ای و با توجه به مردم‌شناسی ارتباطی هر دوره (انقلاب، جنگ و بازسازی) و تحلیل روایت این آثار، دو ثمره دارد: از یک‌سو، موجب غنای آگاهی تماشاگران و تحلیلگران فیلم می‌شود و از سوی دیگر، مورد استفاده سینماگرانی قرار می‌گیرد که درصدد تولید متون رسانه‌ای برای پاسخ‌گویی به نیاز آن دوره مخاطبان‌اند. بنابراین این کتاب به‌لحاظ نظری سعی دارد به غنای ادبیات اسطوره‌ای، به‌خصوص در حوزه مردم‌شناسی ارتباطی در مطالعات رسانه‌ها، کمک کرده و جای خالی تحلیل متون رسانه‌ای را بر اساس نظریات این حوزه جبران کند. در این پژوهش، از مفاهیم نظری یا اصولی استفاده می‌شود که پژوهشگران پیشین تا حدودی از آن سود جسته‌اند؛ ولی از حوزه مردم‌شناسی ارتباطی و تحلیل سه دوره، در کنار تحلیل شخصیت قهرمان (گونه، کارکرد، جنسیت، سن و مراحل فرازوفرود قهرمان در سه دوره نام‌برده) تاکنون بهره‌گیری نشده است. همچنین جامعه آماری و داده‌ها و شیوه‌های تحلیل متفاوت، این اثر را از آثار مشابه متمایز می‌سازد. ازاین‌رو، نتایج حاصل از این تحقیق ممکن است موجب آشنایی پژوهشگران با حوزه سینما و اسطوره و همچنین آشنایی فیلم‌سازان با اشکال قهرمانان تولیدشده در عرصه سینمای بعد از انقلاب شود.

«ماهی» نام کتابی است که "بهرام بیضایی" در سال ۲۰۲۰ در آمریکا و توسط نشر «بیشه» منتشر کرده است. این کتاب در واقع فیلم‌نامه‌ای است که با ۸۰ پلان یا در ۸۰ بخش نوشته شده است. داستان با نمایش یک مقدمه شروع می‌شود که شامل تکه‌هایی از فیلم‌های گرفته‌شده از ماهی، شخصیت اصلی یا قهرمان داستان، و مشتری‌های او است. سپس عنوان‌بندی فیلم، که نمایش بریده‌هایی از زندگی ماهی است، شروع می‌شود. با این عنوان‌بندی و در نُه پلان مشخص می‌شود که ماهی یک کارگر جنسی است و با تن‌فروشی روزگار می‌گذراند و دوستی به نام مه‌لقا دارد که نام او بعداً در فیلم مشخص می‌شود. ماهی و مه‌لقا هر دو کارگر جنسی و دوستانی بسیار نزدیک‌اند. فیلم‌نامهٔ «ماهی» اثری ادبی است با زبانی ویژه و پخته که در آن هر کدام از شخصیت‌ها و یا گروه شخصیت‌ها زبان خاص خود یا بهتر بگوییم، صدای خاص خود را دارد. نویسنده با نگاهی عمیق به مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و روان‌شناختی، جامعه‌ای را ترسیم می‌کند که در آن یک زندگی ساده، به پیچیده‌ترین و هولناک‌ترین تصویرهای قابل‌تصور پیوند می‌خورد.

این کتاب دربردارنده مجموعه ای از گفتگوهای مولف با اهالی سینما طی سال های ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۳ است؛ اثری که سرگذشت یازده ساله ی سینمای ایران را در دوران معاونت انوار به تصویر می کشد و آن چه را بر سینما گذشته و آن را تا به این جا رسانده است روشن می سازد. سخنرانی اختتامیه های جشنواره ی فیلم فجر از سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۲ و گفتگوهای صورت گرفته در دیدار با اهالی سینما، کارگردانان و نویسندگان در این دوران محتوای مجموعه حاضر را شکل می دهد.

«شب هزار و یکم» اثری است مشتمل بر سه نمایشنامه به قلم "بهرام بیضایی" که هر کدام از یک پرده تشکیل شده‌اند. پرده آغازین نمایش، داستان دختران جمشید را با ضحاک روایت می کند که از دید "بهرام بیضایی" هزار و یک شب با آنها شروع می‌شود. شهرناز و ارنواز داوطلبانه با ضحاک ازدواج می‌کنند و او را هر شب با یک داستان به خواب می‌سپارند تا یک جوان دیگر که مغزش، خوراک مارهای ضحاک است، نجات یابد. این ماجرا تا "شب هزار و یکم" ادامه می‌یابد و سرنوشت روی دیگرش را به ضحاک نشان می‌دهد. پرده‌ی دوم نمایش، روایتی است از یک ایرانی که هزار و یک شب یا هزار افسان را به زبان عربی بازگردانی می‌کند و توسط خلیفه مورد خیانت قرار می‌گیرد. سومین نمایشنامه داستانی است که رنگ و بوی نسبتا جدیدی دارد و در خانه یک خان و همسرش اتفاق می افتد. همسر او هزار و یک شب می‌خواند اما خرافه‎‌های عصر می‌گویند که زنان نباید هزار و یک شب بخوانند وگرنه می‌میرند! زن که نامش روشنک است، خطر را به جان می‌خرد و با خواندن هزار و یک شب، در انتظار مرگ خود می‌نشیند اما او نیز شهرزادی دیگر است و در "شب هزار و یکم" اتفاق دیگری برایش رقم می‌خورد. "شب هزار و یکم" شش زن را در روایت‌هایی که زنانش فعال هستند و برای سرنوشت خود تصمیم می‌گیرند، به تصویر می‌کشد و "بهرام بیضایی" در بازآفرینی کهن‌الگوی شهرزاد، قهرمانانی جذاب و متمایز را وصف کرده است.

آیا مرگ تصویر دارد؟ به بیانی دیگر، آیا می توان نه فقط از تصویر مرده ها بلکه از تصویر مرگ هم حرف زد؟ و آیا سینما که همچون شکارگاه تصاویر است، می تواند این تصویر مرگ را نیز به دام اندازد؟ کتاب حاضر با این پرسش ها آغاز می شود و با بررسی فیلم هایی که دغدغه مرگ دارند، پیش می رود. اما کتاب در ادامه تلاش می کند تا از یک سو مرگ را نه فقط در روایت فیلم ها بلکه در رابطه و نسبت با خود مدیوم سینما نیز بررسی کند و از سوی دیگر امکانات مقاومت در برابر مرگ، یعنی نسبت سینما و نامیرایی را نیز بکاود. از این رو همزمان با استفاده از بحث های نظری در تاریخ صدساله نظریه فیلم، کنکاش در نظرورزی های فلسفی در باب مرگ و نامیرایی، و همچنین جستجو در منابع ادبی نیز اجتناب ناپذیر می شود. بنابراین کتاب حاضر مطالعه ای میان رشته ای با محوریت مرگ است که از سوی نظریه فیلم، فلسفه و ادبیات تغذیه می شود. مرکز جاذبه ای که در سرتاسر این کتاب سرگردان و پنهان و سلطه جو مانده است (خواهد ماند!) مرگ است.

 در کتاب "سده سینما"، تاریخچه مختصر سینما در ده دوره عرضه می‌گردد .هر دوره ده ساله مشتمل است بر :فیلم‌های ساخته شده، پیشرفت‌های فنی، شخصیت‌های مهم سینمایی، مهم‌ترین جریان‌های سینمایی، تصویرها و اطلاعاتی از این دست.

در بخشی از مقدمه کتاب آمده است: «ادبیات نمایشی زنان ایران در زمینه و بستر تحولات تاریخی زنان ایران شکل گرفته و همچون چشم یا صدایی است که گاه پیش و گاه پس دگرگونی های اجتماعی و سیاسی رشد گرفته است. توجه و بازخوانی ادبیات نمایشی زنان ایران کمابیش خواننده را در مسیر تاریخی این تحولات دنباله دار قرار می دهد.

این پژوهش می کوشد بخشی از خلا پژوهشی ادبیات نمایشی زنان ایران و ناگفته های آن را پر کند و از ادامه راه نسلی باشد که امروز به جز چند مقاله و داستان و متن نمایشی چیز زیادی از آن ها باقی نمانده است. صدای خواهران و مادران و دختران و زنان این سرزمین که تلاش آنها بی شک در شکل گیری نگاه امروز ما بی تاثیر نبوده است. برای دیدن دوباره راه، کاری به جز چشم دوختن بر عمق ناگفته ها و کمبودها و راه های رفته نیست. به گفته بهرام بیضایی تا "با زخم روبرو نشویم، امکان درمان وجود نخواهد داشت."»

موضوع این کتاب بررسی سیاست در سینما است. «دیکتاتورها و سینما» در هفت فصل مجزا به زندگی و نقش تاریخی هفت دیکتاتور معاصر و ارتباط شان با هنر سینما به عنوان وسیله‌ای برای تبلیغات سیاسی و بسط اقتدار حکومت‌های خودکامه می‌پردازد. نگارنده در این راستا به معرفی هفت دیکتاتور قرن حاضر یعنی ولادیمیر ایلیچ لنین، جوزف استالین، نبتیو موسولینی، آدولف هیتلر، یوزف گوبلز، ماتوتسه تونگ، وکیم جونگ ایل پرداخته و تأثیر آنها بر صنعت سینمای کشورهای خود و همچنین بهره‌گیری آنها از هنر سینما در پیشبرد اهداف خویش را مورد کنکاش قرار داده است.

"در دنیای تو ساعت چند است؟" نام فیلمی بلند از صفی یزدانیان است. سبک متفاوت او در نگارش فیلمنامه و همچنین بازی تاثیرگذار علی مصفا و لیلا حاتمی باعث محبوبیت این فیلم در زمان اکران شد و پس از آن، این فیلمنامه در قالب کتاب به چاپ رسید. . این کتاب روایتی لطیف عاشقانه است از احساسات و عواطف انسان‌ها. این فیلمنامه مواجهه‌ی دو شخصیت فرهاد و گلی را روایت می‌کند که اولی عاشقی صبور است و دومی معشوقی فراموشکار و گریزان که پس از سال‌ها از فرانسه به رشت بازگشته‌است. نوع روایت به گونه‌ای است که شهر رشت نه فقط به عنوان مکانی برای ساخت فیلم که همچون یک شخصیت، در سراسر فیلمنامه پویایی و کارکرد دارد. از همان صفحات ابتدایی فیلمنامه به مخاطب می‌قبولاند که رشت فقط یک شهر نیست و قرار است بر شخصیت‌ها تاثیر بگذارد و از آن‌ها تاثیر بپذیرد. گویی رشت تنها شهری است که می‌تواند بستری را برای این دو شخصیت مهیا کند که آن‌ها بتوانند دائم در میان واقعیت و خیال در رفت و آمد باشند و از این طریق جهان متفاوتشان را به خواننده یا بیننده یادآوری کنند. شهری که آداب عاشقی را می‌داند و با المان‌هایی که در خود دارد، به درستی نقشش را ایفا می‌کند. در این کتاب، علاوه بر فیلمنامه، گفت‌وگویی از مجید اسلامی و یزدانیان آورده شده که با خواندن آن می‌توان به ذهن نویسنده ورود کرد و در جریان جزئیات بیشتری از این عاشقانه‌ی جذاب قرار گرفت. در انتهای کتاب نیز عکس‌هایی از فیلم آورده شده که حال و هوای آن را در ذهن تداعی می‌کند

این کتاب، کتاب قطوری است در دو جلد که ابتدا شرح حال مفصّلی از زندگی خصوصی و کاری-حرفه ای سید علی نصر که پدر تئاتر ایران لقب می دهد و سپس از نمایش نامه های او اعمّ از اقتباس - بیشتر از نویسندگان فرانسوی - ترجمه و تألیف سخن می گوید. مولف در بقیّه ی جلد اوّل و جلد دوّم تمام نوشته های سید علی نصر را که البتّه همه ی آن ها بصورت نمایش نامه است می آورد و در پایان کتاب دوّم هم عکس های خانوادگی و حرفه ای و هم چنین اسناد و ‌مدارک مربوط به پدر بزرگ را در اختیار خوانندگان قرار می دهد. این نمایشنامه ها حدود ۵۰ تا می شود که فقط ۲۴ تای آن در این دو جلد آورده شده و موضوعات آن ها که بصورت چند پرده ای ، تک پرده ای و تک گفتاری (مونولوگ) است، بیشتر مبارزه با بی سوادی ، مبارزه با اعتیاد به تریاک و سایر موادّ مخدّر ، آموزش بی سوادان ، نقش زنان در اجتماع و سایر مباحث،  در زمینه ی مسائل و مشکلات جامعه ایست که نصر در آن می زیست. به نظر سید علی نصر، تئاتر و نمایش یکی از بهترین شیوه های آموزش دادن و آگاه نمودن مردم و جامعه است. در همین کتاب می خوانیم که «در بررّسی آثار نصر، اعمّ از آنچه به قول خودش تصنیفی ، یا ترجمه و تألیفی بوده، اوّلین چیزی که به چشم می خورد ارزشی است که او برای تئاتر به عنوان یک مکتب اخلاقی-اجتماعی قائل است. لذا هدف بیشتر نمایشنامه ها و مونولوگ هاارتقاء و به قول خود او « تنویر افکار» تماشاگران است.»

"افرا یا روز می گذرد" اثری است متفاوت از "بهرام بیضایی" که بر خلاف سایر نمایش نامه های او، شخصیت های داستان به زبان محاوره به گفت و گو می پردازند. اثر از صحنه پردازی ویژه ای برخوردار بوده و شیوه ی صحنه پردازی که حاکی از نگاه خاص "بهرام بیضایی" است، به گونه ای چندمنظوره است. داستان "افرا یا روز می گذرد" از نظر زمانی و مکانی در وضعیت مشخصی قرار ندارد اما جزییات به کار رفته در آن، همبستگی زیادی با زندگی حقیقی داشته و مخاطب را با چینش خاص وقایع افسون می کند."افرا یا روز می گذرد" نمایشی انتقادی - اجتماعی آدم‌های دوران خویش است. افرا نیز به مانند سایر آثار استاد روایت یک داستان مستقیم با بهره گیری جزء به جزء نیست بلکه نمایش‌نامه‌ای بر پایه‌ی شخصیت‌های ماجرا و گاه وارد کردن شخصیت‌های جدید است. بیضایی در این نمایش‌نامه محدودیت در روایت را بطور کامل می‌شکند و به هر کدام از شخصیت‌های خود وظیفه‌ی روایت بخشی از قصه را می‌پردازد تا مخاطب فقط با یک قصه‌گو طرف نباشد. مخاطب با یک خالق و چندین قصه‌گو طرف است و همین عاملی می‌شود نقش هر کدام از افراد محله در رقم زدن سرنوشت خود و دیگری بصورت زنجیروار روشن شود. در این شیوه روایت با بیانی عامیانه و تلخ شیوه‌ی روایت متفاوتی را می‌بینیم. داستان این نمایش درباره‌ی افرا معلم جوان و موتمن محل است که درپی گذران زندگی خود و خانواده، به اجبار پیشنهاد درس دادن به شازده چلمن را می پذیرد که در پی آن ماجراهایی بوجود می آید.

«آدم ما در بالیوود» کتابی است که در آن "زندگی پرماجرای رژیستور مشهور پرفسور اوانس اوهانیان اوگانیانس رضا مژده" را به خوانندگان معرفی می‌کند. در میانه‌ی دهه‌ی بیست میلادی، یک جوان ارمنی-ایرانی به نام "اوانس اوهانیان (اوگانیانس)" که در آکادمی سینمایی مسکو رشته‌ی فیلم خوانده بود، به ایران بازگشت. هدف او ایجاد صنعت سینما در کشور بود. "اوانس اوهانیان" از آنجایی که شروع هیچ تولیدی را بدون متخصصان آن رشته ممکن نمی‌دانست، تصمیم گرفت مدرسه‌ای در تهران راه‌اندازی کند. در عرض پنج سال موفق شد اولین مدرسه را با عنوان پرورشگاه آرتیستی سینما اداره کند. بازیگری و اجرا، به جای تولید فیلم، سنگ بنای این موسسه بود."کریم نیکونظر" در این کتاب زندگی پرماجرای "رژیستور مشهور پرفسور اوانس اوهانیان اوگانیانس رضا مژده" را با جزییات بررسی می‌کند.

این کتاب مجموعه ای است از مهم ترین متن های منتشر شده ی منتقدان مجله‌ی کایه دو سینما(Cahiers du Cinéma)، نشریه‌ای قدیمی که منتقدانِ به‌نامِ بسیاری را به جهانیان معرفی نموده و زمینه‌ساز ظهور جریان‌های نظری و انتقادی مهمی شده است. «آلن برگالا»، «ژان میشل فرودون»، «استفان دلرم» و ... از جمله ی مهم ترین منتقدانی هستند که با نوشته هایشان در کایه دوسینما به کیارستمی پرداخته اند و سعی کرده اند با نقد و تحلیل جهان فیلسمازی او، به فهم سینما و فیلم های یگانه ی او کمک کنند. کتاب «کیارستمی در کایه دو سینما» به دلیل تنوع نگاه به فیلم های این فیلمساز بزرگ و رویکرد نقادانه ی ویژه ی نویسندگان این مجله، با عموم کتاب ها و نوشته هایی که پیش از این درباره ی کیارستمی منتشر شده متفاوت است. این کتاب را در سه بخش می‌خوانید: در بخش نخست، مقاله‌هایی آمده‌اند که به فیلم‌های کیارستمی از مسافر تا مثل یک عاشق می‌پردازند. این مقاله‌ها را به ترتیب زمانیِ فیلم‌های کیارستمی پشت هم چیده‌ام و نه تاریخ انتشارشان در مجله. بخش دوم این کتاب شامل پنج گفت‌وگوی کایه دو سینماست با کیارستمی درباره‌ی فیلم‌های اخیر او. در بخش سوم، نوشته‌های کوتاهی را پیشِ رو دارید که از پرونده‌ی «شما که هستید آقای کیارستمی؟» انتخاب کرده‌ام. این ریویوها، که از اولین فیلم کیارستمی، نان و کوچه، تا زیر درختان زیتون بسط می‌یابند، به ملاقات‌های کوتاهِ ایستگاه به ایستگاه می‌مانند که در هر توقف تصویری اولیه از انعکاس سینمای کیارستمی در کایه دو سینما به دست می‌دهند. مقاله‌ای که پیش از این بخش‌ها و به عنوان مقدمه می‌آید، تنها نوشته‌ی پس از مرگ کیارستمی در این کتاب است.

مفهوم سینمای نو در ایران کاملاً متفاوت با سینمای جهان است و مترادف با تولد سینما به معنای حرفه ‌ای آن است. سینمای ایران در واقع با موج نو خود توانست به مرحله سینمای حرفه‌ ای قدم گذارد. در واقع موج نوسینما در ایران، همان سینما به مفهوم علمی و هنری آن است. مقوله‌ ای که برآیند عوامل کارآمد فیلم، تجهیزات و لوازم مناسب و در نهایت سرمایه در خور است که سینمای قبل از انقلاب کاملاً از آن محروم بوده است. چرا که بدنه سینما در پی ارتقاء کیفی سینما نبود و بر عکس اساساً از سینما صرفاً به عنوان محملی برای سودجویی و فرصت ‌طلبی استفاده می‌شد. در این کتاب، سینمای موج نو یعنی سینما به مفهوم علمی، هنری و حرفه‌ای آن همراه با معرفی فیلم‌ها و کارگردان‌های مشهور این جریان بررسی می‌شود. این جریان از سال ۱۳۴۸ با فیلم‌سازانی چون "مسعود کیمیایی"، "بهرام بیضایی"، "داریوش مهرجویی"، "ناصر تقوایی" به سینمای ایران راه پیدا کرد. نیز در سینمای ما ادامه دارد.

گام زدن در حوزه مطالعات دینی فیلم یکی از ضرورت‌های دوران ماست. بازخوانی عرصه‌های متنوع و گسترده مطالعات فیلم بر اساس آموزه‌های دینی زمینه را برای رشد و گسترش جریان‌های فیلمسازی همسو با فرهنگ ما فراهم می‌کند. یکی از این عرصه‌ها نظریه فیلم است. سخن گفتن از نظریه دینی فیلم در واقع به معنای مواجهه نظری بر اساس مبانی حکمی اسلامی با حوزه‌های مختلف در نظریه فیلم و بررسی پیامدهای نظری آن است؛ چیزی که در عرصه‌ای مطالعاتی با عنوان فلسفه فیلم که حاصل تأملات فلسفی درباره فیلم است از آن بحث می‌شود. اگر چه نظریه فیلم اکنون تحولات بسیاری را از سر گذرانده است با این حال یکی از مباحثی که باید درباره آن موضع نظری گرفت فیلم و واقعیت است. تلاش این بوده که در بازخوانی نظریه‌ها بر اساس مبانی خودمان از افتادن در ورطه مدگرایی و باب روز بودن که در غرب مانند زندگی روزمره در سنت علمی آن هم جاری است اجتناب کنیم. در این نوشته نظریه‌های واقع‌گرایی فیلم از جنبه مبادی فلسفی آنها بررسی انتقادی شده‌اند. بحث کانونی این بررسی، نسبت فیلم با واقعیت است. سئوال اساسی که در کانون این پژوهش قرار دارد این است که با نقد مبانی از پایگاه حکمی اسلامی، آیا نظریه‌ها همچنان به شکل اولیه باقی خواهند ماند یا نقد نظریه پیامدهای نظری و زیبایی‌شناختی خواهد داشت.

کتاب حاضر، نخستین فرهنگ سینمای ایران می‌باشد و چاپ آن متعلق به سال ۱۳۵۲ خورشیدی است. این فرهنگ که در واقع جلد دوم کتاب نمایشنامه و فیلم نامه ها در ایران است بصورت همه جانبه سینمای ایران را مورد بحث قرار میدهد و همه کتاب و آثار نمایشی را پوشش میدهد. راجع به بیوگرافی هنرمندان، شرح فیلم های داستانی، فهرست فیلم های ایرانی، شرح فیلم های کوتاه و مستند، فیلم‌نامه‌ها، استودیوها، و جشنواره ها و فستیوال‌ها و قوانین و مقررات مربوط به سینما می پردازد.

فیلم و سینما هنری است که با یاری و تلاش و همت افراد متعددی پدید می آید. این افراد در رشته های مختلف فعالیت دارند، و پیشرفت و پسرفت سینمای ایران مدیون و حاصل پشتکار و فعالیت آنها است. شمار این اشخاص در یک صد سالی که از ورود اسباب نمایش و ابزار فیلم برداری به ایران می گذرد بالغ بر ده هزار نفر است که در ساخته شدن بیش از دو هزار فیلم سینمایی سهم و نقش داشته اند. در این کتاب یکصد تن از این افراد معرفی شده اند. این یکصد تن لزوما همه آن افرادی نبوده اند که سینمای ایران را متحول کرده اند؛ اما بی شک در پیشرفت و پسرفت سینمای این ملک بی نقش و سهم نبوده اند.

این کتاب میکوشد، نمایی کلی از نوشتار سینماییو تمام مطبوعات سینمایی از سال ۱۳۰۹، ورود سینما به ایران توسط مظفرالدین شاه تا ۱۳۹۷ را ارایه دهد. قبل از تولید اولین فیلم ایرانی (آّی و رابی) نوشتار سینمایی در نشریات حضور داشته اما عمدتاً درباره سینمای خارجی و فیلم‌های نمایش داده شده‌اش در ایران بود. نوشته‌های ابتدایی بیشتر گزارش، تبلیغ، تعریف و تمجید از فیلم‌ها و هنرپیشه‌ها بود. پدیده نقد فیلم از دهه بیست به شکل اولیه در نشریات راه می‌یابد و اولین منتقدان سعی کردند تحلیلی از فیلم‌ها ارایه دهند. دهه بیست در واقع تمرین نقد سینمایی است از دهه سی و به ویژه دهه چهل نقد سینمایی وارد دوران اوج خود می‌شود.
در کتاب مسیر نقدنویسی از ابتدایی‌ترین نشر تا پرمحتواترین نشر، دهه به دهه آمده که بالاترین نویسندگان و منتقدان سینمایی از ماهنامه فیلم برخاسته اند. به دلیل تاثیر ترجمه های نقد فیلم از منابع خارجی، تئوری و مولف، سبک غالب نقد های سینمایی شده و سبک و مکتب جدیدی از نوشتار سینمایی ایران بروز نکرده است.

در این مجموعه ۱۵ فیلم برجسته سال‌های پیش از انقلاب معرفی شده که نخستین آن "شب نشینی در جهنم"(۱۳۳۶) و آخرین آن "اوکی مستر"(۱۳۵۶) است. برای معرفی هر فیلم، ضمن گفت و گو با دست اندرکاران فیلم از قبیل کارگردان، فیلم‌بردار، نویسنده، هنرپیشه و... خلاصه داستان و نقدهای مختصری از فیلم، همراه با تصاویری از آن آمده است .عناوین سایر فیلم‌ها از این قرار است : لات جوانمرد (۱۳۳۷)، شب قوزی (۱۳۴۳)، خشت و آیینه (۱۳۴۴)، سیاوش در تخت جمشید (۱۳۴۴)، آقای هالو (۱۳۴۹)، فرار از تله (۱۳۵۰)، ستارخان (۱۳۵۱)، بی‌تا (۱۳۵۱)، چشمه (۱۳۵۱)، نفرین (۱۳۵۲)، شازده احتجاب، غزل (۱۳۵۴) و کلاغ (۱۳۵۶).

داود ملاپور، مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی، به عنوان سه سفیر شاخص عصر نوزایی سینمای ایران، یکی از درخشان ترین اعصار فیلمسازی ایران را شکل دادند. دهه ی ۵۷-۱۳۴۷، عصر زرین سینمای ایران است. در این دهه فیلمسازان فرهیخته ای به میدان آمدند و آثار ماندگاری در چرخه ی تولید قرار گرفتند که باعث آبرو و اعتبار فرهنگی سینمای ایران شد. حتا تحولات سینمای ایران در سال های پس از انقلاب و توفیق این سینما در عرصه های جهانی تا حدود زیادی مرهون تحولاتی است که در این دهه اتفاق افتاده است. در واقع بهترین فیلم های دهه نخست پس از انقلاب، اغلب ساخته فیلمسازانی بود که در این دوره شکل گرفته بودند. بنابراین نقش تاریخ ساز فیلمسازانی چون داود ملاپور، مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی در شکل گیری سینمای نوین ایران هرگز فراموش نخواهد شد.

کتاب پیش رو “زندگی حرفه ای فریده سپاه منصور”، بازیگر بزرگ سینما و تئاتر را مورد بررسی قرار می‌دهد.”فریده سپاه منصور”، از بازیگران مطرح تئاتر قبل از انقلاب بود که نقش‌های درخشانی را در کارنامه‌ی خود داشت. اگر شرایط به نحو دیگری رقم می‌خورد شاید وی هرگز از حرفه‌ی مورد علاقه‌اش در زمینه‌‌ی نمایش، یعنی بازیگری تئاتر، به سمت تلویزیون و سینما سوق پیدا نمی‌کرد. اما بعد از انقلاب و با دگرگونی‌های که در عرصه‌ی سینما، تئاتر و تلویزیون پدید آمد، “فریده سپاه منصور” قدم به این عرصه‌ی جدید در بازیگری گذاشت و در نقش‌هایی به بازی پرداخت که تا ابد در سینمای ایران ماندگار خواهد بود. کتاب “زندگی حرفه ای فریده سپاه منصور” به همت “مریم گلدوز توکلی” و “زینب خدیوی” اثری است که در سیصد و ده صفحه، به مسیر پر فراز و نشیب این بازیگر برجسته‌ی ایرانی می‌پردازد

ادبیات از بدو تولد سینما در تحکیم زبان و بیان آن تأثیر به‌سزایی داشته و نه فقط سینما از ادبیات و زبان ادبی بهره برده، بلکه ادبیات نیز از عناصر و مؤلفه‌های سینمایی کمک گرفته است. خاستگاه اصلی موج‌نوی سینمای ایران ادبیات و به خصوص ادبیات داستانی مدرن است. فیلم‌فارسی‌ها در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ به سبب تغییرات اجتماعی-سیاسی با مدرنیسم و اصول و قواعد شهرنشینی آن همگام شد، فیلم‌سازانی که با محافل روشنفکری، ادبی و هنری جامعه ایران و نیز جهان در ارتباط بودند، فیلم‌هایی برخلاف سینمای غالب تولید کردند که دارای ارزش‌های زیباشناختی فراوان بود. بنابراین دگرگونی سینمای ایران و شکل‌گیری، موفقیت و تداوم موج‌نوی سینمای ایران حاصل تعاملی است که با جریان ادبی مدرن کشور داشته است. در کتابِ پیش رو، از سینمای موج‌نو، آثاری مورد تحلیل قرار می‌گیرد که علاوه بر ساختار روایی مدرن، از ادبیات داستانی مدرن اقتباس شده باشد. در اینجا منظور از ادبیات داستانی، رمان، داستان کوتاه و بلند است. کتاب از سه فصل تشکیل شده است. در فصل اول به معرفی و تحلیل مفاهیم کلاسی‌سیسم، مدرنیسم و فلسفه این مکاتب در ادبیات و سینما و سپس آغاز موج نو می‌پردازد. فصل دوم پیشینه تاریخی موج نو و سینماگران و آثار انها را معرفی می‌کند و در فصل سوم تلاش شده تا روایت در فیلم‌های اقتباسی و تالیفی موج‌نو تحلیل و واکاوی شود.

"دانشنامه‌ی سینمای ایران" کاری تحقیقی در خصوص دست‌اندرکاران حوزه‌ سینماست که سابقه‌ی زندگی خصوصی تا سابقه کار هنری آن‌ها و همین‌طور کارنامه کل آثارشان را دربر می‌گیرد. در این فرهنگ علاوه بر بازیگران سینما، از آهنگساز و تدوینگر گرفته تا نویسنده و منتقد، اطلاعاتی درج شده است. این دایره‌المعارف مربوط به سال‌های ۱۳۰۹ تا ۱۳۸۲ شمسی است.

کتاب حاظر در پنج فصل تدوین شده است: فصل نخست: حوزه‌های جغرافیای فرهنگی سینمای ملی ایران، فصل دوم: سینما و دین؛ نظام معنایی سینمای ملی ایران، فصل سوم: سینما و جغرافیا: بُعد جغرافیایی نظریۀ هنجاری سینمای ایران، فصل چهارم: سینما و تاریخ: بُعد تاریخی جغرافیای تاریخی سینمای ایران و فصل پنجم: سینما و ارتباطات میان‌فرهنگی؛ جغرافیای ارتباطی سینمای ایران. این کتاب در صدد ترسیم حوزه‌های جغرافیای فرهنگی سینمای ملی ایران است تا مبنای حرکت و نقشه راهی روشن‌تر و چارچوب‌مند را برای سینماگران کشور تصویر نماید تا بتوان با بهره‌گیری از خلاقیت سینماگران ایران در جهت فرهنگ ایران، زمینه رشد و پدیدآمدن آثاری در زمینه سینمای ملی بیشتر فراهم شود. به اذعان نویسندگان کتاب، تجربه جهانی‌شدن نشان داده است که جهانی‌شدن، نخست از ملی‌شدن آغاز و سپس از گذرگاه‌های منطقه‌ای می‌گذرد و در نهایت در مسیر جهانی‌شدن به راه خود ادامه می‌دهد. تجارب کشورهای مختلف جهان در حوزه‌های گونانگون فرهنگی ازجمله سینما این واقعیت را بازگو می‌کند که تا امری در گستره و بافت ملی و محلی به شکوفایی دست نیابداز مرزهای کشور فراتر نخواهد رفت. سینمای ملی ایران نیز ناگزیر از پیمودن چنین مسیری است.

کانونی‌ترین مسئله در میدان امروز حوزه علمیه قم آن است که تحولات هستی شناختی، معرفت‌شناسانه و گفتمانی به وجود آمده در فضای حوزه، در هنگام مواجهه با متون رسانه‌ای و هنری چه بروزات معنایی‌ای از خود به جامی گذارد؟ این کتاب درصدد آن است از رهگذر مطالعه کیفی مواجهات معنایی روحانیان با سینمای اجتماعی ایران، بصیرت‌های بدیعی پیرامون نسبت دین و ژانر سینمای اجتماعی فراهم آورد. به استناد این کتاب فهم دقیق آراء و ادراکات روحانیت پیرامون قالب‌های هنری و رسانه‌ای و مضامین فرهنگی و اجتماعی، متضمن مواجهۀ روحانیون با نمونه‌های ممتاز و برجسته‌ای از متون فرهنگی و اجتماعیِ روز جامعه است. در واقع تنها در این صورت است که می‌توان از خلال استخراج و کشف معانی‌ای که روحانیون از متون رسانه‌ای خلق کرده‌اند، اشتراکات و تفاوت‌های جهان‌ معرفتیِ جریانات مختلف فکری روحانیت را در مواجهه با مسائل اجتماعی روز جامعۀ ایران، به طور عمیق و روشمند توصیف و تحلیل نمود. نویسندگان کتاب تأکید می‌کنند که سینمای اجتماعی ایران در دوران بعد از انقلاب، به واسطه بازتاب تقریبی مسائل اجتماعی و فرهنگی روز جامعۀ ایران، یکی از مطلوب‌ترین متون رسانه‌ای برای بررسی و مطالعه در این پژوهش است.

این کتاب با در نظر داشتن عواملی نظیر نقش برجسته رسانه ها، نقش آفرینی و دغدغه برخی نهادهای مسئول در خصوص دین داری جامعه، رویکرد آن ها در استفاده از مدیوم سینما، تاثیرپذیری سینمایی شده از بافت اجتماعی و تاثیرگذاری بر آن و نیز تضادهای به وجود آمده میان دین نهادی و دین رسانه ای شده، به دنبال ارائه درکی صحیح از نحوه بازنمایی دین در سینمای پس از انقلاب است. نویسنده کوشیده است تا شناختی کامل از مقولات گوناگون دینی در سینمای پس از انقلاب و نحوه بازنمایی آن مقولات در اختیار مخاطب قرار دهد.